Мінус $10 тысяч. Беларуска выплачвае доўг 14‑гадовага сына, які стаў кур'ерам махляроў
Улетку 2022 года Дзіне патэлефанавалі з міліцыі. Ёй паведамілі, што затрыманы яе сын — 14‑гадовы Мацвей. «Першая думка — або з ім нешта здарылася, або сур'ёзна ўляпаўся», — успамінае той дзень маці. Выйшаў трэці варыянт: падлетак стаў кур'ерам тэлефонных махляроў. Пазней высветлілася, што грошы Мацвей забраў у пяці пенсіянераў.
Папрацаваць хлопец паспеў усяго два дні, пры гэтым сума шкоды пераваліла за дзясяткі тысяч долараў. Пазней адна з пацярпелых звярнулася ў суд з патрабаваннем вярнуць перададзеныя кур'еру $10 тыс. Больш за два гады гэты доўг за сына выплачвае Дзіна, піша Onliner.by.
Інтэрв'ю Дзіна пачынае з прызнання. Яе галоўная мэта — расказаць іншым бацькам, што так бывае: ты любіш, клапоцішся, абараняеш, але ў нейкі момант твой звыклы свет руйнуецца.
Мацвей — старэйшы сын гераіні. Дзіна з усмешкай расказвае, што хлопчык з 10 гадоў вельмі самастойны: сам дабіраўся на трэніроўкі, лёгка мог зрабіць сабе бутэрброд ці заліць малаком шматкі.
— З 3 гадоў Мацвей займаецца спортам — гэта была мая ідэя. Хацелася, каб у яго было месца, дзе ён будзе пад наглядам. Пазней, ужо ў школьныя гады маршрут сына быў адзін: школа — трэніроўкі — дом. Не скажу, што ён супраціўляўся такому рэжыму, фраз у духу «Не хачу жыць такім жыццём!» ніколі не было. Яму падабалася ездзіць на спаборніцтвы, знаходзіцца ва ўсёй гэтай мітусні.
З дзяцінствам звязаны яшчэ адзін важны момант. Калі Мацвею амаль споўнілася 4 гады, бацькі прынялі рашэнне развесціся. Сам развод, расказвае Дзіна, прайшоў спакойна. Далей родны тата хлопчыка пераехаў — з таго моманту ён перастаў цікавіцца жыццём сына, як і дапамагаць фінансава. І хоць Мацвей ніколі гэтага не прагаворваў, Дзіна заўважала: дзіцяці вельмі не хапае фігуры бацькі побач.
— Тэма не была табуіраваная: я паказвала фатаграфіі былога мужа, расказвала пра яго, але ніколі не рабіла гэтага ў негатыўным ключы, — тлумачыць мама.
Калі Мацвей яшчэ хадзіў у дзіцячы садок, Дзіна пазнаёмілася з мужчынам. Адносіны паступова развіваліся — пара з'ехалася, пазней пажаніліся, а праз час у сям'і нарадзілася і другое дзіця. І ўсё ж гэтая гісторыя таксама скончылася разводам.
— Нам трэба было перажыць цяжкі перыяд: развод, дзяльба кватэры, іпатэка. Мацвею было цяжка яшчэ і ад таго, што майго другога мужа ён ўспрымаў як сябра. Пазней іх кантакт спыніўся, пры гэтым малодшы часта з'язджаў на выхадныя да таты.
Наступны год стаў для Дзіны сапраўдным выпрабаваннем. Акрамя перабудоў у асабістым жыцці, пачаліся складанасці з працай: адзін з праектаў, над якім працавала дзяўчына, згарнулі.
— У мяне была пастаянная занятасць, але, скажам так, гэта не праца з васьмі да пяці. Таму па грошах у моманце ўсё быццам абрубілася: цэлае лета працы не было наогул, толькі дробныя падпрацоўкі. Я шчыра растлумачыла сітуацыю Мацвею. Планавала, што да восені ўсё наладзіцца.
«У сына спыталі, ці не было яму шкада бабуль»
Тым жа летам 14‑гадовы Мацвей з'ехаў на летнія канікулы да бабулі. Сядзець без трэніровак і вучобы некалькі месяцаў хлопцу не хацелася, і ён вырашыў знайсці падпрацоўку. Спярша разглядаў варыянт уладкавацца кімсьці накшталт падсобнага рабочага ў школу, але не атрымалася. Важны момант: пра ўсё гэта Дзіна была ў курсе.
— Сын знайшоў іншы варыянт — раздачу ўлётак. Мы з бабуляй (маёй мамай) стараліся кантраляваць сітуацыю: прасілі Мацвея дасылаць фота з месца, дзе ён знаходзіцца, скінуць і самі ўлёткі, прыслаць «кружочак» у Telegram. Перажывала, каб усё было добра і ён не трапіў у якую-небудзь сумнеўную кампанію.
Але ў канцы ліпеня раздаўся той самы званок з міліцыі. Дзіне паведамілі, што ёй тэрмінова трэба прыехаць у аддзяленне. Прычыну абяцалі растлумачыць асабіста.
— Першая думка — сын ва штосьці ўляпаўся. Не магу сказаць, што Мацвей быў увесь такі станоўчы: настаўнікі, напрыклад, лаялі яго за вейпы. Дома я іх не бачыла, але ў школе Мацвея лавілі з імі пастаянна. У нас была размова на гэтую тэму, але як штосьці забараніць, калі я яго не бачу… Таму і падумала, што званок можа быць звязаны з гэтым. Другая думка — наркотыкі.
Пакуль я ехала, у галаве круціўся паток з самых розных здагадак.
Адначасова са мной пад'ехала машына супрацоўнікаў [міліцыі], з яе выйшаў і Мацвей. Наручнікаў на сыне не было. Я бачыла, што ён цалкам згублены, абсалютна безэмацыйны.
Першае пытанне ад супрацоўнікаў міліцыі, зададзенае Дзіне, гучала прыкладна так: ці ведае яна, хто такія тэлефонныя махляры? Мама шчыра адказала, што не.
— Калі мне тлумачылі, што адбылося, я не магла ў гэта паверыць. Каб хтосьці патэлефанаваў чалавеку, а той добраахвотна склаў у пакет з бялізнай $10 тыс. і аддаў? У Мацвея спыталі, ці не было яму шкада бабуль. Сын адказаў, што яму сказалі прыйсці і забраць пакет, затым пакласці грошы на ўказаны рахунак. Па яго словах, ён пачаў нешта падазраваць пасля трэцяга разу. Але ён быццам быў запалоханы і баяўся расказаць: магчыма, яму неяк пагражалі…
Усяго ў Мацвея, расказвае Дзіна, было пяць эпізодаў. Папрацаваць кур'ерам хлопец паспеў два дні — гэтага часу хапіла, каб перадаць ад пацярпелых махлярам дзясяткі тысяч рублёў.
— Аб'яву пра працу ён знайшоў у мясцовым чаце для падлеткаў. Пазней я таксама прагортвала яго, глядзела — нічога дрэннага там не было. Паспела ўбачыць і саму аб'яву прыкладна з такім зместам: «Хто шукае падпрацоўку на лета? Не наркотыкі. Напішыце ў асабістыя». Па запытах сына ўсё сышлося. Мацвей павінен быў забраць грошы, памяняць у абменніку на беларускія рублі і пакласці на рахунак праз інфакіёск. За адзін прыход плацілі, здаецца, каля 100 рублёў — для дзіцяці гэта былі добрыя грошы. Тым больш калі за дзень схадзіць тройчы.
Вылічыць Мацвея было нескладана. Паблізу з кожным пад'ездам былі камеры, сам падлетак, запэўнівае мама, і не паводзіў сябе так, быццам хацеў схавацца: твар не закрываў, быў у яркай футболцы, а ў першы дзень нават ездзіў на грамадскім транспарце (у другі дзень «працы» з'явіліся грошы на таксі) — словам, не хаваўся.
— У міліцыі мы прасядзелі да ночы, гісторыю пераказвалі раз пяць. Дадому ехалі ў цішыні. Увесь той перыяд я быццам ехала ў цягніку, не разумеючы, што адбываецца. У самым пачатку Мацвей вельмі мала гаварыў пра тое, што здарылася, ён замкнуўся. Але я на яго і не ціснула. Не разумела і сваё адчуванне: што мне трэба рабіць? І ўсё ж некалькі разоў я зрывалася, пыталася, навошта яму ўсё гэта было трэба.
«Мне сказалі, што адна з пацярпелых можа падаць у суд»
Гісторыя расцягнулася. Праз паўгода, успамінае Дзіна, яе зноў выклікалі і расказалі, што ўстаноўлены людзі, на чые рахункі пераводзіліся грошы. Ужо тады мама ведала, што турма Мацвею не пагражае: хлопчыку ў той момант, нагадаем, было 14 гадоў.
— Месяцы праз два пасля закрыцця крымінальнай справы мяне выклікаў следчы. Мне расказалі, што адна з пацярпелых можа падаць пазоў. Я разумела, што такое можа адбыцца: мая мама працуе юрыстам. Ведаў пра гэта і Мацвей. Я вельмі перажывала за яго і баялася ціснуць — у першую чаргу каб ён нічога з сабой не зрабіў. Мы ж сям'я, і калі праблема ёсць, то яе трэба вырашаць.
У суд адна з пацярпелых сапраўды звярнулася. У заяве пазначана, што ў ліпені 2022 года зламыснікі патэлефанавалі жанчыне і паведамілі, што яе дачка здзейсніла ДТЗ — грошы нібыта патрэбны для аказання дапамогі. Пацярпелая перадала кур'еру $10 тыс. — «усе наяўныя зберажэнні», а таксама прадметы першай неабходнасці. Гэтыя грошы пацярпелая і патрабавала спагнаць. Таксама ў іску заяўлена маральная шкода, ацэненая ў 10 тыс. рублёў. З дакументаў вынікае, што ў мужа пацярпелай на фоне таго, што здарылася, рэзка пагоршылася здароўе — той жа восенню мужчына памёр.
У дакументах таксама пазначана, што следчы прапаноўваў Дзіне добраахвотна кампенсаваць шкоду, але тая зрабіць гэта адмовілася.
— Я магла звярнуцца да пацярпелай асабіста. Але мне, калі шчыра, было страшна. Больш за ўсё баялася, што мы з Мацвеем прыйдзем да іх дадому, а нам адаб'юць галовы. Хто яе сям'я, дзеці? Раптам у яе шалёны сын, які скажа, што мы абакралі яго маці? Ісці да кагосьці ў чужы дом… Калі б з міліцыянтам, а так адзін на адзін…
Аб'ектыўна было проста страшна.
У выніку ў пазове былі заяўлены патрабаванні пакрыць $10 тыс. (сума, якую забраў Мацвей), дзяржпошліну, а таксама 10 тыс. рублёў маральнай кампенсацыі. У выніку было вырашана спагнаць маёмасную шкоду (26 тыс. рублёў — тыя самыя $10 тыс.) і крыху менш 1,3 тыс. рублёў дзяржпошліны. Улічваючы, што Мацвей на той момант быў непаўналетнім, плаціць абавязалі Дзіну.
Закрыць доўг адразу, тлумачыць гераіня, ёй было не з чаго. Таму было вырашана, што з яе будуць спаганяць 50% ад даходу. Акрамя гэтага, трэба было неяк аплачваць крэдыт на кватэру, рамонт і «гасіць» крэдытную карту.
— Я ўладкаваная на невялікую стаўку, у асноўным мой даход — ад праектаў па дамове падраду. Часта з гэтых жа грошай трэба таксама аплачваць дадатковыя расходы, звязаныя з маёй працай. Калі палова сыходзіць «туды» [у кошт доўгу], гэта вельмі адчувальна. І маральна, і фізічна складана выплачваць грошы, якімі ты не валодаў, не карыстаўся. Гэта нават не крэдыт за рэч, якая ў цябе з'явілася, уся сума была пераведзена трэцім асобам — махлярам. А калі і да гэтага такіх грошай у цябе ніколі не было, то і кампенсаваць адкуль?
«Хачу выдыхнуць і ведаць, што на картцы няма мінуса ў 22 тыс.»
З боку можа здавацца, што жыццё Дзіны поўнае «паспяховага поспеху». Дзяўчына часам бывае ў камандзіроўках і публікуе прыгожыя фота ў Instagram. Весці сацсеткі, тлумачыць гераіня, важна па працы.
— Пайсці працаваць касірам можна, але што застанецца з умоўных 1000 рублёў заробку? — разважае Дзіна. — Шчыра, з-за неразумення, як жыць далей, у мяне былі суіцыдальныя думкі. Хочацца спакойна прыходзіць і гаварыць «Добры дзень, я хачу ў вас працаваць». Але я абавязана перадаваць інфармацыю ў АУІ, працадаўца таксама ў курсе, што ў цябе ёсць запазычанасць, а расказваць, адкуль яна ўзялася, не хочацца.
— Хто-небудзь з сяброў прапанаваў дапамогу ў пагашэнні доўгу?
— Скажам так: многія гатовы падтрымаць, але не даць грошы. Таму ўсе размовы я спыняла. Гэта хваравітая тэма, на якую я не магу «патрындзець» проста так. Я разумею, чаму кажу пра гэта ў інтэрв'ю: мне здаецца, што ёсць іншыя мамы, сем'і, якія цяпер сапраўды гэтак жа сядзяць і знаходзяцца ў шоку.
Важны момант гэтай гісторыі звязаны з псіхолагам. Дзіна расказвае, што яшчэ ў школе з Мацвеем працаваў спецыяліст і гэта дало вынік. Калі казаць пра адносіны мамы і сына, то ў апошні час, расказвае гераіня, і ў гэтым стала трохі лягчэй.
— У плане грошай Мацвею стала трохі больш зразумела, мы спакайней гаворым пра фінансы. Ён бачыў і ведае, што за «прыгожай карцінкай» маёй працы таксама стаіць каласальная праца. Пры гэтым у яго ёсць імкненне зарабіць усе грошы свету.
Вясной наступнага года Мацвею споўніцца 18 гадоў. А значыць, рэшту (на дадзены момант крыху больш за 22 тыс. рублёў) кампенсаваць давядзецца ўжо яму самому. Цяпер хлопец атрымлівае стыпендыю і па рашэнні сям'і пераводзіць палову ў кошт доўгу. Дзіна тлумачыць, што гэта паступова «прывучае» яго да адказнасці.
— Калі паўстала пытанне аб паступленні, я адразу сказала Мацвею: пра платнае не можа быць і гаворкі. Рэпетытараў таксама не было: у інтэрнэце дастаткова інфармацыі, былі і дадатковыя заняткі ў школе. Сын сам падцягнуўся па вучобе (сярэдні бал — 8,6) і змог паступіць на бюджэт у Мінск.
Гэта цалкам яго заслуга, ён вялікі малайчына.
— Ці адчуваеце вы віну з-за таго, што здарылася?
— Складана сказаць. Калі аналізуеш жыццё, то зразумела, чаму ўсё адбылося. Можа быць, дзесьці не была наладжана наша сувязь. Чаму ён не патэлефанаваў мне нават парадавацца, што знайшоў новую працу? Раз гэтага не было, то нешта было ўпушчана.
Магчыма, гэта гучыць эгаістычна, але як сябе паводзіць, я не ведаю. Бо ніхто не тлумачыць, як быць бацькам, такой інструкцыі не існуе. Закрываеш базавыя патрэбы дзіцяці, пастаянна размаўляеш і пытаешся, як прайшоў яго дзень, расказваеш і пра сябе — я заўсёды была адкрыта з дзецьмі. А аказваецца, яны расказваюць не ўсё.
Шчыра, да гэтага часу не ведаю, ці справілася я сама з гэтай гісторыяй. У апошні год мяне моцна бесіць, што я пастаянна думаю пра грошы. Не хачу купляць сабе нічога дарагога, проста хачу выдыхнуць і ведаць: у мяне на картцы няма мінуса ў 22 тыс.
Парада тым, хто апынуўся ў такой сітуацыі: калі можна штосьці прадаць, то лепш зрабіць гэта, не цягнуць і аддаць доўг. Калі ж ніяк, то проста змірыцца. Але і не сыходзіць у пастаянную гонку.
Псіхолаг: «Махляры — добрыя маніпулятары»
Як зразумець, што з дзіцем нешта не так, і дзе знайсці дапамогу, калі ўсё ўжо здарылася? Пра гэта пагаварылі з псіхолагам Сяргеем Янгібаевым.
— Махляры, як правіла, вельмі добрыя маніпулятары. Канкрэтна ў гісторыях з грашыма: падлеткам у прынцыпе хочацца чагосьці свайго, няхай гэта будуць штаны ці бутэлька колы. Калі ж падключаецца жаданне яшчэ і дапамагчы маме, то на гэта і будуць ціснуць. Пры эмацыйным уцягненні інтэлект не важны: можна быць бясконца разумным чалавекам, але ўсё роўна патрапіцца на маніпуляцыю.
Як данесці да дзіцяці патэнцыйную небяспеку «ўпісвання» ў розныя схемы? Запалохванне, запэўнівае псіхолаг, сапраўды не спрацуе. І нават больш: можа справакаваць зваротную рэакцыю і ўзмацніць цікавасць.
— Самае галоўнае — глыбіня кантакту, даверлівае выбудоўванне адносін, спакойныя размовы без павучанняў і асуджэнняў. Далей у размове можна згадваць канкрэтныя кейсы з навін і сказаць: «Паглядзі, калі ласка. Я перажываю, можа, у цябе ёсць пытанні?»
Чэк-ліст для бацькоў ад псіхолага: на што звярнуць увагу ў паводзінах дзіцяці
1. Хавае тэлефон ці прыладу
- Хавае экран пры набліжэнні бацькоў.
- Пераключае ці выключае прыладу, калі мама ці тата ўваходзяць у пакой.
- Сыходзіць у іншы пакой, каб карыстацца тэлефонам.
- Рэагуе рэзка, калі бацька пра штосьці пытаецца.
Што рабіць: Не лаяць і не патрабаваць пароляў, сказаць «Я не хачу глядзець твае паведамленні. Але, калі табе дрэнна, я побач. Ты можаш мне паказаць, калі захочаш».
2. Стаў больш маўклівым, закрыўся
- Раней расказваў пра школу, сяброў, фільмы — цяпер адказвае аднаслоўна: «Нармальна», «Не ведаю».
- Пазбягае размоў пра грошы, людзей, планы.
- Перастаў дзяліцца эмоцыямі — нават з нагоды радасных падзей.
Што рабіць: Не ціснуць, а проста быць побач. Сказаць «Я не патрабую, каб ты гаварыў. Але я заўсёды слухаю, калі ты гатовы». Даць час, але не ігнараваць.
3. Рэзка змяніліся паводзіны
- Раней быў адкрытым — стаў агрэсіўным, раздражняльным.
- Быў актыўным — стаў пасіўным, гадзінамі ляжыць на канапе.
- Перастаў цікавіцца хобі, сябрамі, школай.
- Раптоўна пачаў апранацца інакш, мяняць стыль зносін, уступаць у новыя групы.
Што рабіць: Запісаць, што менавіта змянілася і калі. Не рабіць высновы — задаваць адкрытыя пытанні, напрыклад «Я заўважыў, што ты стаў іншым. Мне цікава: што з табой адбываецца?» Галоўнае — быць побач і трансляваць, што бацька гатовы дапамагчы.
4. З'явіліся праблемы са сном
- Цяжка засынае, часта прачынаецца ноччу.
- Страх перад сном, кажа «Не хачу спаць», «Баюся, што штосьці здарыцца».
- Кашмары, начныя страхі, бессань без фізічных прычын.
Што рабіць: Стварыць рытуал спакойнага сну: ціхае святло, чытанне, музыка. Пабыць побач з дзіцем перад сном, а днём часцей размаўляць пра яго/яе пачуцці без ціску.
5. Пастаянны непакой, трывожнасць
- Часта пытаецца «А калі…?», «А што, калі я не спраўлюся?».
- Панічныя рэакцыі на дробязі: званок тэлефона, паведамленне, паход у школу.
- Пастаянна правярае, «ці ўсё ў парадку», «ці не пакрыўдзілі яго», «ці не сказалі штосьці».
Што рабіць: Не казаць «Не хвалюйся», «Не сумуй» і тым больш не лаяць за непакой. Трывогу важна кантэйніраваць — размясціць кудысьці вонкі, і ў гэтым дзецям дапамагаюць якраз бацькі. Скажыце: «Твая трывога — важная. Я не хачу, каб ты спраўляўся з ёй адзін. Давай разбярэмся разам».
Што яшчэ важна ўлічваць
- З'яўленне незразумелых рэчаў (грошы, падарункі, адзенне), якіх раней не было.
- Змена сяброў: новыя «сябры» невядомыя вам, не прыходзяць у госці, не ўдзельнічаюць у агульных мерапрыемствах.
- Зніжэнне самаацэнкі — кажа «Я нікчэмны», «Мяне ніхто не любіць».
- Фізічныя прыкметы: сінякі, драпіны, пазбяганне кантакту, рэзкія змены ў вазе.
Што рабіць бацьку, калі дзіця ўжо «трапіла ў гісторыю» і цяпер трэба неяк разабрацца не толькі з фінансавай часткай, але і з эмацыйным складнікам? У такім выпадку варта нагадаць сабе правіла «Спярша надзець дыхальную маску на сябе».
— Варта выкарыстоўваць любую магчымасць выказаць назапашаныя эмоцыі: пагаварыць з блізкімі, сябрамі, папрасіць каго-небудзь проста выслухаць і не даваць парад. Калі нікога няма, то можна «выплюхнуць» усё на паперы. Інакш гэтае «смецце» будзе назапашвацца, а бо бацьку трэба яшчэ і перапрацоўваць эмоцыі дзіцяці.
Як яшчэ дапамагчы сабе і дзіцяці? Як і ў гісторыі Дзіны, можна звярнуцца да псіхолага. Па словах Сяргея, любая дапамога ў крызіснай сітуацыі не будзе лішняй. Нават разуменне, што раз на тыдзень хтосьці гатовы выслухаць, дапаможа адчуць сябе ў бяспецы. Бясплатна падтрымку акажуць у Гарадскім цэнтры дапамогі сям'і і дзецям (+375 (17) 263-03-03) і Рэспубліканскім цэнтры псіхалагічнай дапамогі (+375 (17) 300-10-06).
Каментары