Цырымонія інаўгурацыі першага прэзідэнта Рэспублікі Беларусь Аляксандра Лукашэнкі адбылася 20 ліпеня 1994 года.
На пасаду кіраўніка дзяржавы, акрамя Лукашэнкі, прэтэндавалі яшчэ пяць кандыдатаў - прэм'ер-міністр Вячаслаў Кебіч, лідар Беларускага народнага фронту Зянон Пазьняк, спікер Вярхоўнага савета Станіслаў Шушкевіч, сакратар ЦК Партыі камуністаў Беларусі Васіль Новікаў і старшыня Саюза аграрнікаў Аляксандр Дубко. У другі тур прайшлі Лукашэнка (44,82% галасоў) і Кебіч (17,33%). Па выніках другога тура Лукашэнка набраў 80% галасоў грамадзян, якія прынялі ўдзел у галасаванні, ці 56% галасоў усіх выбаршчыкаў Беларусі.
Перадвыбарная праграма будучага прэзідэнта была апублікаваная 14 чэрвеня 1994 у «Народнай газеце» пад назвай «Адвесці народ ад прорвы».
Лукашэнка абяцаў стабілізаваць цэны, павысіць самастойнасць Нацбанка, скараціць выдаткі на ўтрыманне дзяржапарату, правесці структурную перабудову вытворчасці.
Пры гэтым ён заяўляў пра планы аднавіць кіравальнасць эканомікай: увесці рэжым прамога кіравання дзяржпрадпрыемствамі, размежаваць паўнамоцтвы мясцовых і рэспубліканскіх органаў улады ў сферы кіравання эканомікай.
Лукашэнка таксама абяцаў пазбегнуць рэзкага сацыяльнага расслаення грамадства шляхам прагрэсіўнага падаткаабкладання, праіндэксаваць працоўныя ўклады насельніцтва, усталяваць гарантаваныя дапаможнікі для уразлівых слаёў грамадства, увесці сістэму дзяржаўных субсідый і льготнага крэдытавання будаўніцтва прыватнага жылля.
Кожнаму грамадзяніну Рэспублікі Беларусь было абяцана забяспечыць «рэальную магчымасць думаць і гаварыць на той мове, на якой ён выхаваны».
Раздзел перадвыбарчай праграмы Лукашэнкі, прысвечаны знешняй палітыцы, пачынаўся словамі: «Дзяржаўнасць Беларусі - ня разменная манета, але і не ікона». Будучы прэзідэнт, у прыватнасці, абяцаў дамагчыся аднаўлення «бяздарна знішчаных сувязяў» з постсавецкімі дзяржавам, асабліва з Расіяй і Украінай, павысіць міжнародны прэстыж Беларусі, падтрымліваць яе рэпутацыю як надзейнага і выгаднага партнёра.
«Людзі Беларусі! Я не абяцаю вам малочных рэк і кісельных берагоў. Не хачу хлусіць. Нам усім давядзецца расплачвацца за тое, што мы так доўга цярпелі неплацежаздольным палітыку даўно збанкрутавалага ўрада. Трэба будзе вялікая і цяжкая праца, якую ніхто, акрамя нас саміх, не зробіць. Адвесці дзяржаву і народ ад прорвы - вось першарадная задача прэзідэнта «, - заяўляў Лукашэнкі на выбарах 1994 года.
З тых часоў ён абіраўся прэзідэнтам Беларусі тройчы і, па афіцыйных дадзеных, нязменна набіраў абсалютную большасць галасоў. Так, па дадзеных ЦВК, у 2001 годзе за Лукашэнку прагаласавала 75,65% выбаршчыкаў, у 2006-м - 83%, у 2010-м - 79,65%. Між тым, ні адну з гэтых выбарчых кампаній назіральнікі ад АБСЕ не прызналі адпаведнай дэмакратычным стандартам.
За час кіравання Аляксандра Лукашэнкі Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь змянялася двойчы.
На рэспубліканскім рэферэндуме 24 лістапада 1996 года, які ініцыяваў кіраўнік дзяржавы, у Асноўны Закон былі ўнесены змены і дапаўненні, у адпаведнасці з якімі адлік пяцігадовага тэрміну прэзідэнцтва Лукашэнкі пачаўся нанова, а Вярхоўны савет быў ператвораны ў двухпалатны парламент - Нацыянальны сход. Прэзідэнт атрымаў права выдаваць указы і дэкрэты, якія перавышаюць па сваёй юрыдычнай сіле законы парламента. Акрамя таго, прэзідэнт атрымаў права прызначаць шэсць суддзяў Канстытуцыйнага суда і членаў Цэнтральнай камісіі па выбарах і правядзенні рэспубліканскіх рэферэндумаў.
17 кастрычніка 2004 года ў Беларусі прайшоў яшчэ адзін рэферэндум, па выніках якога з Канстытуцыі было выключана палажэнне, якое абмяжоўвае знаходжанне на пасадзе прэзідэнта двума тэрмінамі. Прадстаўнікі апазіцыі лічаць, што ўсе гэтыя змены ў Асноўны Закон былі ініцыяваныя Лукашэнкі з адной мэтай - усталяваць у краіне аднаасобную ўладу.
БелаПАН звярнуўся да асноўных супернікаў Аляксандра Лукашэнкі на выбарах 1994 году з просьбай падзяліцца ўспамінамі аб першай прэзідэнцкай кампаніі, але адказаць на пытанні пагадзіўся толькі Станіслаў Шушкевіч, які сёння ўзначальвае партыю «Беларуская сацыял-дэмакратычная Грамада».
Вячаслаў Кебіч абмежаваўся толькі віншаваннем на адрас Аляксандра Лукашэнкі з нагоды 20-годдзя знаходжання на пасадзе прэзідэнта Беларусі, а Зянон Пазняк - лідар Кансерватыўна-хрысціянскай партыі-БНФ праз сваіх аднапартыйцаў перадаў, што яму «не цікавая гэтая тэма».
«Калі ўсё пачыналася, я не думаў, што ён зможа перамагчы, - успамінае Станіслаў Шушкевіч. - Я думаў, абяцанне ўсяго, што людзям трэба, гэтая абуральная непісьменнасць, не могуць быць успрынятыя цёпла. Ні Кебіч, ні я, ні многія іншыя не абяцалі таго, што абяцаў Лукашэнка - ён усё абяцаў. Але, аказалася, што я памыляўся. З пункту гледжання перамогі, гэта была вельмі правільная стратэгія».
Шушкевіч не чакаў, што кіраванне Лукашэнкі зацягнецца на 20 гадоў. «Я лічыў, я лепш разумеў, што такое намэнклятура. Я не разумеў, што гэта для іх - ідэальны суб'ект. Я не думаў, што ён доўга працягне», - распавёў былы спікер Вярхоўнага Савета.
На пытанне, ці шкадуе ён пра нешта, што асабіста зрабіў не так, палітык адказаў: «Мая адзіная памылка, якую я прызнаю, у тым, што я лічыў многіх людзей лепшымі, чым яны былі на самай справе».
Працягласць далейшага знаходжання Лукашэнкі на пасадзе кіраўніка дзяржавы, на думку Шушкевіча, наўпрост залежыць ад расейскага кіраўніцтва: «Ён робіць усё, што патрабуе Крэмль. Яго кар'ера гэтак жа доўгая, як цяперашняя ўлада ў Крамлі».
Станіслаў Шушкевіч з'яўляецца перакананым праціўнікам прэзідэнцкай формы кіравання. «Асоба на чале дзяржавы адыгрывае вельмі прыстойную ролю. І калі казаць пра тое, як вярнуць Беларусь на шлях пабудовы нармальнага грамадства - прававой дзяржавы, рынкавай эканомікі, свабодных СМІ - то мне здаецца, што адукаваны прэзідэнт тут вельмі нядрэнны. Але калі казаць пра верагоднасць збою, атрымаць такі падарунак - малапісьменных чалавека на чале дзяржавы - гэта таксама не выключана. Я не катэгарычны прыхільнік парламенцкай формы праўлення, але думаю, што ў беларускай сітуацыі гэта было б лепш «, - заявіў апазіцыйны палітык.
На яго думку, асноўная праблема ў тым, што ў Беларусі «ўжо вельмі даўно не мяняецца ментальнасць насельніцтва»: «Людзі не імкнуцца да тых каштоўнасцяў, якія па-ленінску можна назваць буржуазна-дэмакратычнымі. Будаваць дэмакратыю з народам, які да дэмакратыі не імкнецца, досыць складана. У нас прапагандуюцца антыдэмакратычныя, антыбеларускія падыходы. Цяжка казаць, як з гэтай сітуацыі выйсці «.
Каментары