Псіхалогія безадказнасці. Чаму людзі вераць гараскопам і картам Таро
У часы маштабных узрушэнняў людзі схільныя шукаць дадатковыя апоры. Некаторыя шукаюць падтрымку ў сяброў і псіхолагаў, некаторыя — у аракулаў, акультыстаў і астролагаў. Чаму нам так хочацца верыць у свет звышнатуральнага і давяраць свой лёс зоркам, тлумачыць магістр псіхалогіі, коўч Іда Панфіленка.
Уяўленне пра тое, што лёс і характар чалавека залежаць ад размяшчэння нябесных цел на небе, узнікла яшчэ ў Старажытнай Грэцыі. З тых часоў астралогія трывала ўвайшла ў сацыяльны дыскурс — кожны з нас хаця б раз у жыцці чытаў персанальны гараскоп або спрабаваў знайсці адказ на важныя жыццёвыя пытанні на старонках з прадказаннямі. Аднак, нягледзячы на доўгую гісторыю астралогіі, доказаў таго, што яна сапраўды працуе, так і не з'явілася. Больш за тое, мноства навуковых эксперыментаў даказваюць безгрунтоўнасць зорных прагнозаў.
У 1948 годзе псіхолаг па імені Бертрам Форэр прапанаваў сваім студэнтам прайсці кароткае тэставанне і атрымаць апісанне сваёй асобы. Гэты тэст быў чыстай выдумкай: Форэр даў паддоследным адзін і той жа тэкст, складзены з фрагментаў гараскопаў. Фразы ў гэтым тэксце былі настолькі абагульненымі, што можна было лёгка аднесці іх да любога чалавека. Да прыкладу, у ім змяшчаліся сцвярджэнні накшталт «вы імкняцеся, каб вас любілі іншыя», «вы часам схільныя крытыкаваць сябе» і «вы часта сумняваецеся, ці правільныя рашэнні прымаеце». Тым не менш дзіўным чынам студэнты ацанілі «вынікі тэста» як дакладнае апісанне іх асобы.
Іншае цікавае даследаванне было апублікавана ў 1985 годзе ў навуковым часопісе Nature. Фізік Шон Карлсан звярнуўся да 30 вядомых астролагаў і папрасіў іх скласці індывідуальныя гараскопы, якія апісваюць характар 116 незнаёмых ім людзей. Затым спецыялістам падалі тры характарыстыкі на кожнага: дзве фіктыўныя і адну, напісаную іх сябрамі і сваякамі. Карыстаючыся сваімі ведамі аб зорках, астролаг павінен быў вызначыць сапраўдную.
Дослед паказаў, што толькі ў адным з трох выпадкаў у астролагаў атрымоўвалася адгадаць дакладную характарыстыку. Згодна з тэорыяй імавернасці, калі б «спецыялісты» выбіралі яе выпадковым чынам, вынік быў бы не горшы.
Нягледзячы на шматлікія выкрыцці, людзі ўпарта працягваюць верыць, што зоркі могуць уплываць на іх лёс. І такая вера мае свае прычыны.
Як не трапіць на кручок прадказанняў
«Страх невядомасці, які ёсць ва ўсіх, правакуе нас шукаць розныя спосабы зазірнуць у будучыню. Імкнучыся прадказаць свой лёс, каб падрыхтавацца да магчымых непрыемнасцяў і адчуваць сябе больш упэўнена, людзі пачалі звяртацца па дапамогу да варажбітак і астролагаў — гэты старажытны інструмент барацьбы з трывогай захаваўся і сёння. «Прагматыкі» ж прыдумалі новы спосаб: яны суцяшаюць сябе скрупулёзным планаваннем або гіперкантролем», — кажа магістр псіхалогіі Іда Панфіленка.
«Каб зняць лішнюю трывожнасць і не трапіцца на кручок рознага роду варажбітак, людзям трэба развіваць давер да свету. Ён фармуецца ад нараджэння да паўтара гадоў і звязаны з тым, якім у той час быў кантакт з маці, але і ў дарослым узросце можна з гэтым працаваць. Да таго ж важна верыць у свае сілы», — працягвае псіхолаг.
— Устаноўка «што б жыццё мне ні падрыхтавала, я да ўсяго прыстасуюся» — вельмі важная. Калі чалавек упэўнены ў адваротным, то ў яго будзе фармавацца шмат фонавага стрэсу».
Па словах спецыялісткі, людзі звяртаюцца да рознага роду варажбы і для таго, каб зняць з сябе адказнасць. «Вера ў моц прадказанняў можа быць простым нежаданнем сутыкацца з цяжкасцямі. Бо калі адказнасць за сваё жыццё перакласці на іншых, няхай нават на гараскоп, то ў сваіх няшчасцях будзе вінаваты не сам чалавек, а астролаг, таролаг ці нехта яшчэ. Гэта абараняе ад пачуцця віны за свае памылкі і правалы».
Іда Панфіленка адзначае: «Сутнасць такіх паводзін у тым, што чалавек не навучыўся правільна размяркоўваць адказнасць: дзесьці ён бярэ на сябе зашмат і не спраўляецца ці вельмі стамляецца ад абавязкаў, а потым імкнецца наогул іх пазбавіцца».
Але ў прадказанняў ёсць і іншы цікавы бок: «Калі чалавек не перакладвае адказнасць за свае рашэнні на свет духаў, а ставіцца да варажбы хутчэй як да формы самазаспакаення, то з гэтым нічога не трэба рабіць. Гэтая карціна свету ўстаялася для асобы і будзе для яе працаваць, — кажа псіхолаг і дадае:
— Ёсць тое, што даказана навукай, а ёсць тое, што не даказана. Кожны выбірае сам: карыстацца толькі доказнымі метадамі ці прымяняць да свайго жыцця і іншыя».
Каментары
Я помогаю специалистам, психологам, коучам и другим помогающим практикам комфортно проявляться в социальных сетях, чтобы зарабатывать больше через свой блог.
Уже смешно. Контора Рога и Копыта по выкачиванию денег.