Biełarus vyłučany na Nobeleŭskuju premiju

Biełarusy doŭhi čas maryli pra Nobeleŭskuju premiju ŭ halinie litaratury, ale moža tak stacca, što mieršym biełaruskim Nobelem budzie premija miru. Prynamsi, sioleta biełarus apynuŭsia ŭ šort-liście kandydataŭ. Heta pravaabaronca Aleś Bialacki.

Śpis patencyjnych kandydataŭ štohod publikujecca Mižnarodnym instytutam daśledavańniaŭ miru (MIDM), što mieścicca ŭ stalicy Narvehii Osła.

MIDM padkreślivaje niepaćvierdžanaść svaich źviestak, ale, jak udałosia daviedacca «Našaj Nivie» z krynicaŭ u parlamencie Narvehii, kandydaturu Alesia Bialackaha sapraŭdy prapanavała hrupa deputataŭ ad roznych partyjaŭ.

MIDM pracuje ŭ tym samym horadzie, što j Nobeleŭski kamitet, ale farmalna jany nijak nie źviazanyja. Dyrektar MIDM štohod na prośbu žurnalistaŭ publikuje svaje nobeleŭskija prykidki.

U vyłučeńni A.Bialackaha niama ničoha dziŭnaha. Narvehija ź cikavaściu j sympatyjaj pryhladajecca da Biełarusi. U krasaviku premjer-ministar hetaj krainy pryniaŭ lidera biełaruskaha demakratyčnaha ruchu Alaksandra Milinkieviča.

Sam Aleś Bialacki sioleta atrymaŭ u Narvehii pravaabarončuju premiju imia Sacharava, a ŭ Čechii z ruk Vacłava Haŭła – prestyžnuju premiju «Homo homini» («Čałaviek čałavieku»). «Heta było niečakana dla mianie, pryčym, voś supadzieńnie, pra abiedźvie premii mnie paviedamili ŭ toj samy dzień, choć rašeńni prymalisia absalutna niezaležna», – kaža A.Bialacki.

U Biełarusi A. Bialacki atrymaŭ tolki adnu premiju, i tuju až u 1990 hodzie. To była premija časopisu «Maładość» za cykł litaraturaznaŭčych publikacyj.

Aleś Bialacki stvaryŭ adnu z samych značnych pravaabarončych arhanizacyj Biełarusi – pravaabarončy centar «Viasna». Jon uznačalvaŭ «Viasnu», pakul jaje nie zabaranili z pazovu Ministerstva justycyi. Praca ŭ «Viaśnie» zrabiła jaho centralnaj fihuraj supolnaści niaŭradavych arhanizacyj i apazycyjnaha ruchu. Dva dziasiatki razoŭ jaho sudzili. Pry nadańni A.Bialackamu premii Sacharava Narveski Chielsynski Kamitet specyjalna padkreśliŭ adsutnaść u jaho palityčnych ambicyjaŭ. Sapraŭdy, navat pa miescy svajho naradžeńnia (Karelija, kudy saviety vyvieźli jahonych baćkoŭ na pracy) A.Bialacki pavodle biełaruskaha zakanadaŭstva nia moža pretendavać na prezydenckuju pasadu.

Ale mierkavańnie MIDM i naminacyja – usiaho tolki mierkavańnie i naminacyja. Šancy A.Bialackaha narveskija eksperty ličać nievialikimi.

Toj samy MIDM nazyvaje samym imaviernym pretendentam na sioletniuju ŭznaharodu Marci Achtysaary. Były premjer-ministar Finlandyi, ciapier jon uznačalvaje «Antykryzysnuju inicytyvu» – niedziaržaŭnuju arhanizacyju, jakaja ažyćciaŭlaje pasiarednictva ŭ miždziaržaŭnych kanfliktach. Jon moža raździalić premiju z prezydentam Indanezii Susiła Bambanham Judchajona. Razam jany pryjšli da mirnaha vyrašeńnia zadaŭnienaha kryvavaha kanfliktu ŭ indanezijskaj pravincyi Ačech.

Vialikija šancy maje i Karła del Ponte, kiraŭnica Mižnarodnaha trybunału pa byłoj Juhasłavii. Prestyžnyja narveskija premii ŭ apošnija hady atrymlivali Rebija Kadyr – aktyvistka ujhurskaha nacyjanalnaha ruchu, što siadzić u kitajskaj turmie, Lida Jusupava čačenskaja advakatka, što abaraniaje achviaraŭ vajny. Užo niekalki hadoŭ trymajucca ŭ śpisie pretendentaŭ iracki duchoŭny lider ajatała Systani, mižnarodnaja arhanizacyja «Uratavać dziaciej». Jość na ałoŭku i takija jarkija fihury, jak venesuelski prezydent Uha Čaves.

Vybar laŭreata ažyćciaŭlaje kamitet u składzie piaci čałaviek, jakija delehujucca roznymi partyjnymi frakcyjami parlamentu. Da hetaha pytańnia narvežcy staviacca jak da spravy nacyjanalnaha honaru.

Karupcyi ŭ Narvehii praktyčna niama, a dabračynnaść u hetaj pratestanckaj krainie (samaj bahataj pa VUP na dušu nasielnictva ŭ śviecie) uźviedzienaja ŭ ranh nacyjanalnaj tradycyi. Tamu Nobeleŭski kamitet vinavaciać u horšym vypadku ŭ palityzavanaści vybaru. Časam jana naŭmysnaja.

Premiju ŭ svoj čas atrymali Nelsan Mandeła – lider ruchu baraćby z aparteidam, Andrej Sacharaŭ (1975) – samy viadomy z savieckich dysydentaŭ, Lech Vałensa (1983) – lider polskaj «Salidarnaści», kiraŭnica birmanskaj apazycyi Su Džy ci jašče kiraŭniki vyzvalenčaha ruchu Ŭschodniaha Tymaru. Kamuści ź ich hetaje najvyšejšaje suśvietnaje pryznańnie dapamahło zachavać svabodu, kamuści – navat žyćcio. Jašče dzieści heta dapamahło ŭniknuć kryvi – hałoŭnaja zadača premii.

Časam Nobeleŭski kamitet kirujecca bolš tonkimi mierkavańniami. Hetak, letaś premija niečakana znajšła Mižnarodnaje ahienctva pa atamnaj enerhii i jaho dyrektara Machameda al-Baradeja. Taki vybar antyjadziernyja aktyvisty mocna krytykavali. Adnak jaho možna zrazumieć. Raźvićcio, a mo j vyžyvańnie čałaviectva zaležyć ad paśpiachovaści kantrolu za raspaŭsiudžvańniem atamnaj zbroi – dalikatnaj zadačy MAHATE. Kab al-Baradej mieŭ bolš vahi na mižnarodnaj arenie, adčuvaŭ siabie bolš niezaležna i kiravaŭsia tolki najvyšejšymi intaresami čałaviectva, jaho adznačyli Nobelem. Da taho ž, heta było symbalična dla arabskaha śvietu (al-Baradej – ehipcianin).

Dahetul nivodzin biełarus nie atrymlivaŭ prestyžnaj uznaharody. Uradžency Biełarusi – Acharon Kłuh (chimija), Sajman Śmit Kuźniec (ekanomika), Žares Ałfioraŭ (fizyka), Menachiem Behin i Šymon Peres (mir) – ale nie hramadzianie krainy.

U svoj čas Siarhiej Dubaviec pisaŭ, što atrymańnie Nobeleŭskaj premii było b važnym dla ŭmacavańnia nacyjanalnaha honaru biełarusaŭ. Premija pravaabaroncu, niesumnienna, była b taksama šturškom dla palityčnaj śviadomaści biełarusaŭ.

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0