Гісторыя

«На вайне не хварэлі доўга — альбо паміралі, альбо папраўляліся»

Сапраўдных ветэранаў Другой сусветнай вайны засталося ўжо вельмі мала. Адзін з іх — былы ваенны фельчар Георгій Лазычэнка. Двойчы паранены на вайне, якую прайшоў ад першага дня ў беларускім Барысаве да апошняга ў балтыйскім Сопаце, двойчы кавалер ордэна Чырвонай Зоркі, мае шмат баявых медалёў. 21 красавіка 2021 года ён адсвяткаваў сваё стагоддзе, незадоўга да таго ачуняўшы ад каранавіруса. Артыкул пра яго быў апублікаваны ў часопісе «Наша гісторыя».

Георгій Лазычэнка

Сям’я

Нарадзіўся ва Украіне, у сяле Грэкава-Вішнявецкае на Луганшчыне, у 1921 годзе, акурат перад пачаткам вялікага голаду, які пракаціўся на Данбасе ў 1921—1922 гадах. Бацькі — непісьменныя сяляне. У сям’і нарадзілася адзінаццаць дзяцей. Праўда, усе сёстры, акрамя адной, памерлі немаўляткамі, выжывалі толькі хлопцы. Георгій нарадзіўся чацвёртым, старэйшым за яго быў брат Міхаіл, які знік без вестак у першыя дні вайны пад Кіевам. 

Сталенне

Пасля сканчэння чатырохкласнай школы малога хацела ўсынавіць бяздзетная сям’я настаўнікаў: маўляў, у беднай сям’і і так хапае дзяцей, усіх цяжка пракарміць. А быў жа акурат Галадамор. Ужо амаль сышліся, але ў апошні момант маці адмовілася і пакінула дзіця ў сям’і. У пяты клас хлопец пайшоў ужо ў суседнюю вёску, дзе ў дзесяць гадоў пачаў жыць адзін, у інтэрнаце — сам на пліце, у бляшанцы ад кансерваў, гатаваў сабе есці з прадуктаў, якія прыносіў з дому на тыдзень наперад. У 1928 годзе быў абвешчаны набор на шахты, бацька Георгія запісаўся ў шахцёры, а сам малы працягнуў навучанне ў школе побач з новым месцам бацькавай працы — за сем кіламетраў ад дому.

Масква, 26 лютага 1942 года. ФОТА З СЯМЕЙНАГА АРХІВА ГЕОРГІЯ ЛАЗЫЧЭНКІ

Хвароба

У 1935 годзе яму раптам забалела горла — выявілася, флегманозная ангіна. На раніцу пасля аперацыі не здолеў паварушыцца — забралі ў шпіталь. Ляжаў доўга, не лепшала, і яго, чатырнаццацігадовага, выпісалі паміраць.

Давялося ісці дадому дваццаць кіламетраў — і калі па роўнай паверхні крочыў лёгка, то на кожным пад’ёме ногі зноў адмаўляліся служыць. Тым часам побач праязджалі аднавяскоўцы, суседзі — ніхто і не падумаў падвезці хлопца, а ён сам не наважыўся папрасіцца.

Затое маці прыехалі сказалі: ваш сын прыйдзе, але жыць ужо не будзе. Такія былі жорсткія часы і жорсткія людзі.

Аднак хлопец не толькі дабраўся дадому, але неўзабаве і ачомаўся ад хваробы. 

Медык

Скончыўшы школу, у верасні 1939-га пайшоў станавіцца на ўлік у ваенкамаце, а тады акурат абвясцілі дадатковы набор у вайсковыя вучылішчы. Малым марыў зрабіцца лётчыкам, але цяпер разумеў: здароўе не дазволіць, меў парок сэрца. Таму пайшоў у Харкаўскае вайскова-медыцынскае вучылішча. Вучыліся па скарочаным курсе, два гады замест трох. Нагрузкі былі дужа цяжкія, але цярпеў: баяўся, што, калі будзе скардзіцца, могуць адлічыць.

Палову грошай, якія плацілі ў вучылішчы, дасылаў бацькам, а палову адкладаў — перад выпускам набыў сабе гадзіннік.

 Прызначэнне

Загад аб выпуску з вучылішча быў падпісаны 11 мая 1941-га, а праз месяц маладога фельчара размеркавалі ў Барысаў, куды ён мусіў з’явіцца 19 чэрвеня. Прыехаўшы ў вайсковы гарадок у Лядзішчы, атрымаў пасаду начальніка аптэкі медыка-санітарнага батальёна. Яго паабяцалі засяліць у адрамантаваны пакой пры Доме афіцэраў у панядзелак, 23 чэрвеня, а пасля — адпусціць дадому, у адпачынак. 

Вайна

Яшчэ ў вучылішчы ім так і казалі: «Вы едзеце на вайну». Ранак 22 чэрвеня заспеў Георгія на беразе Бярэзіны, калі ён глядзеў, як купаюцца чырвонаармейцы. Калі з «эмкі», якая пранеслася паўз яго, нейкі афіцэр пракрычаў: «Баявая трывога!» — ніхто нават не зрэагаваў, тады гэта была звыклая справа. А ўжо назаўтра ваенфельчар Лазычэнка атрымаў першае заданне: прарвацца на машыне ў Мінск і забраць у адным з ваенкаматаў папаўненне — мабілізаваных медыкаў.

Дарога была страшнай: уся Маскоўская шаша была запоўненая ўцекачамі, якія беглі на ўсход. Над натоўпам раз-пораз беспакарана сноўдалі нямецкія штурмавікі, палівалі людзей кулямётным агнём. Падбітыя машыны проста спіхвалі на ўзбочыну. 

Страх

Параненых пад Мінскам у Магілёве ўжо не прымалі, шпіталь быў забіты пад завязку. Давялося везці ў Смаленск, а адтуль неўзабаве, перад пагрозай нямецкага наступу, перабірацца ажно ў Вязьму.

Самымі страшнымі на вайне былі моманты адступлення, бо тады была найбольшая рызыка трапіць у палон. Потым падобнае ён перажыве яшчэ раз — падчас маскоўскай панікі ў сярэдзіне кастрычніка таго ж года, калі будзе служыць там у эвакапрыёмніку цэнтральнага аэрадрома імя Фрунзэ на Хадынскім полі.

У астатнім — на вайне ўсё як і ў звычайным жыцці, толькі з больш трагічнымі наступствамі, кажа Георгій Лазычэнка. 

«Шпіён»

Іх авіяцыйны эвакапрыёмнік фарміраваўся ў Вязьме. Начальнікам туды прызначылі іспанца, які перабраўся ў Савецкі Саюз пасля паразы рэспубліканцаў у Грамадзянскай вайне 1936—1939 гадоў.

(Пра лёсы іспанцаў у Беларусі чытайце ў артыкуле Андрэя Дзмітранка ў №2/2021: «Родны дом 52 гады даглядаў брат. Верыў, што яны вернуцца. І яны вярнуліся». Гэта пра бежанцаў з Іспаніі падчас грамадзянскай вайны 1930-х, якія апынуліся ў Беларусі. А некаторыя іх нашчадкі жывуць тут дагэтуль.)

Камандзір з’явіўся ў часці эфектна: у пэўны момант прыбеглі мясцовыя жыхары і закрычалі, што бабы схапілі пераапранутага немца. Калі Георгій выбраўся паглядзець на «шпіёна», аказалася, што гэта і быў той іспанец. 

Мара

Параненых перавозілі самалётамі-біпланамі У-2, насілкі змяшчалі паміж крыламі, у прымацаваных да іх фанерных скрынях, а ў зваротны бок, на фронт, везлі кроў для пералівання.

Ляталі без тэхнікаў, бо месца ў самалёце заставалася толькі адно, для ваенфельчара, таму і заводзіць самалёт, раскручваючы прапелер, даводзілася таксама яму.

Так своеасабліва спраўдзілася дзіцячая мара аб авіяцыі. 

Валя

Тулу, як і Маскву, немцы не ўзялі, але вывезці з горада збройнікаў параненых наземным шляхам было немагчыма з-за акружэння. Тут ён сустрэў будучую жонку.

З будучай жонкай Валянцінай. Тула, 1942 год. ФОТА З СЯМЕЙНАГА АРХІВА ГЕОРГІЯ ЛАЗЫЧЭНКІ

Аднойчы на аэрадром прыйшлі на лыжах дзве дзяўчынкі. Георгій папрасіў пакатацца — адна адмовіла, а другая пагадзілася. Катаючыся, так захапіўся, што, калі вярнуўся, уладальніца лыж ледзь не плакала. Георгію якраз надакучыла жыць у неацепленай хатцы на ўскрайку аэрадрома і спаць, не распранаючыся, і ён спытаўся ў новай знаёмай, ці няма ў іх дома месца, каб падсяліцца. Тая спытала дазволу ў мамы, і, разважыўшы, што лепш у хаце адзін афіцэр, чым пяць салдат, гаспадары прынялі кватаранта. Валі тады было шаснаццаць. 

Фронт

Пасля вызвалення Арла ён трапіў камандзірам санітарнага ўзвода на фронт ля Віцебска. У сярэдзіне чэрвеня іх дывізія пайшла ў наступленне, і ўжо 26- га горад быў узяты. Пэўны час заняла праца трафейных брыгад, папаўненне запасаў правіянту — у выніку яны адсталі ад свайго палка, нагнаўшы яго толькі ў раёне Паставаў.

У Літве яго чамусьці лічылі за свайго — толькі потым у сям’і даведаліся, што ў бацькоў, верагодна, насамрэч былі нейкія літоўскія карані.

Сур’ёзны супраціў ад немцаў сустрэлі ля Біржаў — тут ён атрымаў першае цяжкае раненне, у жывот. Лячыўся ў шпіталі ў тым самым Віцебску, але там кепска кармілі, і ў снежні ён зноў уцёк на фронт.

На вайне ўвогуле не хварэлі доўга — альбо паміралі, альбо папраўляліся, кажа фельчар. 

На такіх біпланах У-2 вазілі кроў на фронт і забіралі параненых. Станцыя Шамякіна пад Тулай, снежань 1942 года. З СЯМЕЙНАГА АРХІВА ГЕОРГІЯ ЛАЗЫЧЭНКІ

Вораг

У баявы кантакт з немцамі ўступаць не даводзілася, а мірнае насельніцтва, калі ўвайшлі ва Усходнюю Прусію, паўцякала ў страху перад абяцанымі прапагандай расправамі. У вучылішчы казалі, што клятва Гіпакрата абавязвае аднолькава ставіцца да любога хворага ці параненага і што трэба аказаць дапамогу кожнаму, але сутыкнуцца з ворагам у гэткіх абставінах яму так і не прыйшлося. 

Перамога

Канец вайны ён сустрэў на балтыйскім узбярэжжы ў Сопаце, прычым даведаўся аб гэтым ад сувязіста ў штабе дывізіі яшчэ 8 мая: той расказаў, што саюзнікі перадалі па радыё вестку пра капітуляцыю Германіі, акт аб якой быў падпісаны яшчэ 7 мая ў французскім Рэймсе. Афіцэры штаба сустрэлі вестку аб перамозе салютам з пісталетаў. Пры канцы мая наведалі Берлін і Патсдам, схадзілі на экскурсію па бункеры Гітлера. 

Берлін, 27 мая 1945 года. З СЯМЕЙНАГА АРХІВА ГЕОРГІЯ ЛАЗЫЧЭНКІ

Вяртанне

З Германіі сваім ходам дабраліся ў Брэст. Праз горад вярталіся ў Савецкі Саюз остарбайтары, вывезеныя на працу ў Германію, ды іншыя ўцекачы. З іх фарміравалі працоўныя батальёны і часова накіроўвалі на шахты і будаўнічыя аб’екты, дзе яны працавалі, пакуль адбывалася фільтрацыя — правяралі, ці не супрацоўнічаў хто з немцамі. Адзін з такіх батальёнаў акурат мусілі накіраваць пад Тулу, куды Георгій хацеў вярнуцца да нявесты, таму ён ахвотна заняў там пасаду фельчара. Напрыканцы 1945-га яны з Валяй распісаліся, а ўжо ў наступным годзе ў іх з’явілася дачка. 

Горкі

Пасля вайны яго накіравалі ў Горкаўскае вучылішча зенітнай артылерыі. Найбольш уражвала, што ў горадзе, які нават не быў акупаваны, уздоўж трамвайных шляхоў расла бульба. Жытло таксама трэба было шукаць самім, з жонкай і нованароджанай дачкой ледзь адшукалі куток на прыватнай кватэры, дзе жыла сям’я з пяці чалавек.

З вайны ён прынёс толькі пару пакінутых уцекачамі нямецкіх лыжак, больш збіраць трафеяў не было як і куды — цяпер гэта, лічы, і была ўся яго маёмасць. 

Бульба

З прадуктамі было зусім кепска. Аднойчы начальнік медслужбы вучылішча афіцыйна выпісаў літр малака, каб бацькам было чым карміць дачку, а іншым разам малую пакусалі згаладалыя пацукі.

Участкі падсобнай гаспадаркі вучылішча, дзе можна было пасадзіць бульбу, былі выдзеленыя за 20—30 кіламетраў ад горада. Пасля малады афіцэр гандляваў гэтай бульбай на рынку ў цэнтры Горкага — як быў, у форме, бо цывільнай вопраткі не меў. 

Георгій Лазычэнка і сёння выглядае гадоў на дваццаць маладзейшым за свой узрост, але прызнаецца, што ў розных абставінах па жыцці яму гэта і дапамагала, і шкодзіла. На фота: пасля вайны. З СЯМЕЙНАГА АРХІВА ГЕОРГІЯ ЛАЗЫЧЭНКІ

Блуканні

З двума мяхамі накапанай бульбы жыццё пакрысе пачынала наладжвацца, ажно яго раптам выклікалі ў Маскву, дзе загадалі ехаць у Берлін: тады дачыненні між нядаўнімі саюзнікамі па антыгітлераўскай кааліцыі акурат пачалі абвастрацца (гл. пра гэта артыкул Андрэя Акушкі ў № 1/2021 «Нашай гісторыі»). Тут давялося правесці наступныя чатыры гады і толькі пасля вярнуцца да сям’і, атрымаўшы накіраванне ў Кішынёў. Тут Лазычэнка скончыў вечаровую школу і паступіў у Ленінградскую акадэмію тылу і транспарту — заскочыў у апошні вагон, бо толькі ў гэтай установе прымалі людзей да 32 гадоў.

Назаўтра пасля залічэння ўвесь курс — афіцэраў, у параднай форме — на цэлы месяц павезлі капаць бульбу.

Лёс

Пасля, у 1961—1965 гадах, зноў была служба ў групе савецкіх войскаў у Германіі, адкуль вярнуліся з сям’ёй ужо ў Мінск. Тут ён у 1971-м, адслужыўшы ў войску трыццаць тры з паловай гады, выйшаў у адстаўку і заняў у Міністэрстве культуры БССР пасаду начальніка аддзела забеспячэння Галоўнага ўпраўлення рамонтна-вытворчых прадпрыемстваў.

У сярэдзіне 1960-х акурат зрабілі непрацоўным Дзень Перамогі і пачалі яго маштабна святкаваць. Калі ветэран упершыню выйшаў з дому ў параднай форме на свята, то нейкая жанчына на ўсю вуліцу пачала ўшчуваць яго за тое, што начапіў бацькавы ўзнагароды.

Ён і сёння выглядае гадоў на дваццаць маладзейшым за свой узрост, але прызнаецца, што ў розных абставінах па жыцці яму гэта і дапамагала, і шкодзіла.

Каментары

Стала вядома імя чалавека, якога сілавікі назвалі першым затрыманым па справе «Гаюна»

Стала вядома імя чалавека, якога сілавікі назвалі першым затрыманым па справе «Гаюна»

Усе навіны →
Усе навіны

«У Еўропе рэч можа каштаваць 30 еўра, а ў нас — усе 100». Беларусы расказалі, як купляюць брэндавыя рэчы, якія не прадаюцца на радзіме3

У мінскім парку Горкага адкрылася кавярня з незвычайным дызайнам

«Не прапускае мышэй без дакументаў». На беларуска-польскай мяжы з'явіўся кот, якога, магчыма, хтосьці згубіў7

Пачалася праца па стварэнні археалагічнага музея пад адкрытым небам на Менцы5

Старшыням райвыканкамаў дадуць права ўзгадняць кіраўнікоў прыватных прадпрыемстваў27

Паліна Шарэнда-Панасюк выехала з Беларусі13

Мірны план Трампа не прадставяць на наступным тыдні7

У Віцебску перайменавалі факультэт, назву якога Лукашэнка назваў «мацернай»7

У Рэчыцы кіроўца аўтобуса даведаўся, што забыў пасажырку — і з поўным салонам людзей паехаў яе забіраць4

больш чытаных навін
больш лайканых навін

Стала вядома імя чалавека, якога сілавікі назвалі першым затрыманым па справе «Гаюна»

Стала вядома імя чалавека, якога сілавікі назвалі першым затрыманым па справе «Гаюна»

Галоўнае
Усе навіны →

Заўвага:

 

 

 

 

Закрыць Паведаміць