Сляза і хлопчык

Які ўсё ж містычны дзень — 5 сакавіка!

Яно, магчыма, засталося б недарэчнай выпадковасцю — памерці дзень у дзень са Сталіным. Але ж ці выпадковасць, калі і праз 60 гадоў усё паўтарылася з такой дакладнасцю, быццам нічога за тыя гады ў свеце не змянілася, ды і гадоў тых быццам і не было…

Ёсць, зразумела, і ментальныя адрозненні. Тут палахліва-стрымана маўчалі — там спявалі. Тут захлыналіся ў плачы — там пляскалі ў далоні.

Але ж і праз 60 гадоў данеслася на супрацьлеглы канец свету і выранілася пякучая сляза на шкляную, нібыта пад лупай часу, труну.

Адзіны, хто не плакаў, не пляскаў у далоні і не спяваў — бялявы хлопчык у ладным касцюмчыку, што моўчкі туліўся да бацькі ля той труны. Чаму ён не плакаў, як бацька?

…Першую слязу на смерць правадыра я пусціў у сем гадоў ад нараджэння, калі памёр Жданаў. Тоўсты чалавек у наглуха зашпіленым фрэнчы, з бабскім тварам пад прылізанымі ў радок валасамі, здаваўся мне надзвычайна добрым, якімі, мусіць, здаюцца ў дзяцінстве ўсе правадыры. Але плакаў я, памятаю, не ад жалю — ад страху. Дакладней, ад жалю да самога сябе. Бо што ёсць страх, як не шкадаванне самога сябе? Жалобная музыка, дзяржаўна-журботны голас Левітана, рыданні сястры і цёплая далонь маці: «Не плач, сынок, у нас ёсць Сталін…»

Вядома, я ведаў, што Сталін ёсць. Але менавіта з таго моманту я ўпэўніўся ў тым, што ён ёсць назаўжды.

Праз пяць гадоў я спытаў у старога краўца, ці бачыў ён калі-небудзь Сталіна. «…чыў, не…чыў…» — прашамкаў кравец, не выпускаючы са сціснутых губ вострыя, пад плешкай, быццам малыя цвічкі, іголачкі.

Быў студзень 1953-га. Стары кравец з чырвонымі павекамі вымяраў мяне ўздоўж і ўпоперак, каб пашыць першыя ў маім жыцці «дарослыя» штаны з чорнага шэвіёту.

«А я хутка пабачу Сталіна!» — «Стой, не круціся!» — раздражнёна адазваўся стары кравец, утыкаючы ў калашыну тоўстую шаршатку…

Так, нам усім гаварылі, што мы пабачым самога Сталіна. Нам — гэта вучням музычнай школы, з якіх быў створаны хор, што рыхтаваўся да Дэкады беларускага мастацтва ў Маскве.

Як я чакаў гэтага моманту! Нават сніў…

5 сакавіка абрынулася ўсё.

А потым пачуўся воплеск. За ім яшчэ і яшчэ — некалькі кароткіх вясёлых воплескаў, што разарвалі панурую цішыню ў класе, куды мы вярнуліся пасля некалькіх жалобных дзён. І раскацістае, ракатаючае «ну, бр-р-р-атцытр-р-русы, хутка май!» І «братцы трусы» загаманілі, застукалі партамі, зашалясцелі сшыткамі — хутка май, значыць, іспыты, што ладзіліся тады кожны год, прыбраныя дзяўчынкі ў бантах, бэз…

Я не любіў матэматыку, але любіў нашага матэматыка Ізраіля Майсеевіча Лібо.

Аднойчы ўвечары я гартаў старадаўнюю кніжку і ўбачыў гравюру з выявай прарока Майсея. З таго часу быў упэўнены, што наш настаўнік матэматыцы — ягоны сын, такі падобны…

Я любіў яго, любіў быць «братцам трусам» і не разумеў, чаму геаграфічка абразліва кліча яго касмапалітам. У дзяцінстве я не аднойчы чуў гэта слова, што прамаўлялася бацькамі цішком. І быў упэўнены, што касмапаліт — гэта нешта звязанае з касмачамі, то бок жудаснае і валасатае. Зусім не такое, як мой настаўнік, сын прарока…

Пляснуў у далоні на тым першым пасля смерці правадыра ўроку, і адразу зніклі страх і жах ад хуткага і непазбежнага небыцця…

…Я ўглядаюся ў таго бялявага хлопчыка ля чужой, пад шклом, труны. Ці зразумее ён калі-небудзь, у якой калысцы нарадзілася і ўзгадавалася бацькава сляза?

І па кім яна насамрэч — па чалавеку, які прасіў не даць памерці, ці па крыважэрным цмоку, што, здавалася б, памёр 60 гадоў таму назаўжды? Дзень у дзень.

А мо ў той слязе хаваўся страх? Вось жа не паспелі «камандантэ» забальзаміраваць, а ўжо — «атруцілі». Хто б сумняваўся…

…Дэкада тая ўсё ж адбылася. У 1955, праз два гады. У мяне захаваўся фотаздымак: вось яна, сцэна Вялікага тэатра ў Маскве, і мы на ёй — хлопчыкі ў белых кашулях і ў чорных, якія сталі караткаватымі, штанах з шэвіёту, дзяўчынкі з бантамі і ў белых фартухах…

«Радзі-і-і-ма мая дарага-а-а-я-я…» — саліруе Сярожа Мінчонак, бялявы хлопчык з празрыстым крынічным голасам.

А мы падхопліваем: «Красу-у-йся і ў шча-а-а-сці жыві…»

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0