Калегі паклікалі на прэм'еру фільма «Крышталь» Дар'і Жук. Хачу сказаць, што гэта цудоўнае фестывальнае кіно, якое абсалютна заслужана атрымала ўзнагароды фестываляў, і напэўна яшчэ атрымае іх нямала, піша ў сябе ў фэйсбуку Андрэй Курэйчык.
Гэта ў першую чаргу заслуга Дар'і, але я віншую ўсіх маіх сяброў і калегаў, якія маюць дачыненне да гэтага праекту, перш за ўсё Валерыя Дмітрачэнку і Сяргея Якубоўскага і многіх іншых. Пра сам фільм напісана шмат крытыкі, я лепш не напішу.
Але вось якія ў мяне думкі.
Для мяне «Крышталь» вянчае тэндэнцыю, якую, чамусьці нашая кінасуполка і крытыка прапусціла, а яе варта абмеркаваць. А тэндэнцыя складаецца ў тым, што
самыя значныя адносна беларускія фестывальныя стужкі апошніх гадоў «У тумане» Сяргея Лазніцы (прэм'ера Каны), «Туфлікі» (Монтэ-Карла) і «Сведкі» (ММФК) Канстанціна Фама, «Крышталь» Дар'і Жук (Карлавы Вары), рабіліся па адной і той жа схеме. Рэжысёр, які даўным даўно жыве на Захадзе (Лазніца шмат гадоў таму ўладкаваўся ў Берліне, Косця вечнасць жыве ў Лос Анжэлесе, Дар'я ў 16 гадоў у сярэдзіне 90-х з'ехала ў Нью-Ёрк і з канцамі), прыязджае ў Беларусь здымаць кіно за заходнія бюджэты, але на адносна беларускую праблематыку і беларускі матэрыял.
(Першыя — праблематыку вайны ў Беларусі, Дар'я — 90-х гадоў тут жа), прыцягваючы мясцовы прадакшн, частку артыстаў і пазіцыянуючы гэта як адносна сумеснае беларускае кіно.
Плюсы гэтай тэндэнцыі ў тым, што бюджэты ўсіх гэтых фільмаў на некалькі парадкаў вышэйшыя за тыя, якія маюць незалежныя кінематаграфісты ў Беларусі (больш за 400 тысяч еўра каштаваў «Крышталь», больш за два мільёны еўра «У тумане» і «Сведкі» супраць тысяч ці максімум дзясяткаў тысяч на якія здымаюць незалежныя рэжысёры тут), свабоды значна больш, ёсць першапачатковая інтэграцыя ў еўрапейскае фестывальнае жыццё, ды і наш прадакшн значна больш адкрыты для нерэзідэнтаў, але з беларускім бэкграундам і з добрымі бюджэтамі. Што казаць, калі нават дзяржаўны «Беларусьфільм», які заўсёды грэбаваў і заносяцца перад мясцовымі незалежнымі кінавытворцамі, у гэтых выпадках заўсёды гатовы на ролю «прынясі-падай» і долю 4—7 адсоткаў (натуральна, у надзеі апынуцца на чырвонай дарожцы якога-небудзь фестывалю).
Бывалі ў гэтай тэндэнцыі і не такія паспяховыя прэцэдэнты (хоць у любым выпадку яны яе пацьвярджаюць): Уільям Дэвіталь-Васількоў, з таго ж Лос-Анжэлеса прыязджаў здымаць нацыянальнае кіно пра Беларусь, малады Кірыла Нонг адтуль жа прыляцеў, каб паказаць як «зняць на паразу».
Усе яны здымалі ў Беларусі тое, што тут захоплена называюць «беларускім кіно». А па той бок мяжы, ва ўсіх каталогах і інтэрв'ю, называюць чамусьці «рускім», «амерыканскім», «еўрапейскім» і розным іншым…
Я гэта называю «сіндромам Вікторыі Азаранка». Выдатна, жыць у Амерыцы, быць абсалютным бенефіцыярам амерыканскага дабрабыту, плаціць там падаткі і ездзіць па амерыканскім пашпарце, а сюды прыязджаць толькі па ўзнагароды ад Лукашэнкі і ў гэты момант раптам становіцца «беларускай тэнісісткай».
«Сіндром Азаранка» ў беларускім кіно кажа толькі аб адным — унутраны рынак усё яшчэ не склаўся.
У гэтым сэнсе, вы ўжо ўсе мне прабачце, даражэнькія мае, але ў мяне яшчэ больш шчырай павагі да тых беларускім рэжысёраў, якія, жывучы тут, нягледзячы ні на што, за капейкі здымаюць у Беларусі незалежнае або нонканфармісцкае кіно: Андрэю Кудзіненку, Уладзе Сяньковай, Юліі Шатун, Сяргею Талыбаву, Максу Сіраму, Андрэю Голубеву, Мітрыю Сямёнаву-Алейнікаву, Віктару Аслюку, Мікіту Лаўрэцкаму дый нябожчыку Сашы Колбышаву. Сябе я таксама да іх адношу. Таму што мы жылі і жывём у іншай рэальнасці.
Гэта вядома прыемна, з'ехаць у Лондан, які-небудзь, стаць карэспандэнтам Асашыэйтэд прэс, пражыць там дваццаць гадоў, затым прыехаць у Беларусь, з найкруцейшай прэс-картай, сутачнымі ў фунтах і найноўшай камерай і зрабіць ачмуральны рэпартаж з калгаса. Вярнуцца назад у свой Лондан, і атрымаць там кучу журналісцкіх прэмій. А ты папрацуй ў БелаПАНе ці на ТУТ.бай, калі цябе шманаюць, забараняюць выезд з краіны, заводзяць крымінальныя справы. Папрацуй гады, за гэты заробак, гэтак жа сама робячы рэпартажы з таго ж калгаса.
Простае пытанне: жыві Лазніца, Фам, Жук у Беларусі, знялі б яны свае фільмы так і за такія бюджэты? Жыві яны тут, мелі б яны такія магчымасці? Не ўпэўнены. А чаму?
Таму што New York Art Council даў грант Дашы на здымкі фільма пра нейкую там далёкую Беларусь і пра дзяўчыну, якая жадае зваліць з краіны, а аддзел ідэалогіі Мінгарвыканкама не даў бы. Вось і ўсё. Нямецкія фонды далі Лазніцу паўтара мільёна еўра на беларускага пісьменніка Васіля Быкава, а Дрыга б не дала. Таму што Быкаў быў супраць Лукашэнкі.
Вядома, усім разумным рэжысёрам Беларусі ўзяць і з'ехаць на Захад — выйсце. Шанцаў здымаць там кіно — больш. Доступ да рэсурсаў значна шырэйшы. А практыка паказвае, што можна выдатна жыць на Захадзе, хоць з дзяцінства, хоць з нараджэння, і пры гэтым выдатна заставацца «беларускім рэжысёрам». І прымуць цябе тут значна лепш, калі ты жывеш за мяжой. Але нешта мне ў гэтай дарозе не падабаецца… Не падабаецца, і ўсё. Як не падабаецца як па-беларуску кажуць у Сярожыным «У тумане». Хоць тым, хто чытае фестывальныя субцітры ў Канах, было ўсё роўна…
Але гэта так. Пра тэндэнцыі. Пра сітуацыю ўвогуле.
А канкрэтна ў «Крышталі» мне вельмі спадабалася роля Светы Анікей, а галоўная гераіня ну вельмі падобная да адной маёй аднакласніцы. І яшчэ, асабіста для мяне. 90-я ў Беларусі — гэта перш за ўсё Пагоня і бел-чырвона-белы… Гэта кароткі момант нацыянальнага адраджэння. Мне шкада, што фільм усё гэта абышоў. Мне гэтага бракавала.
Дар'і Жук, Валеру Дзмітрычэнка і ўсім датычным шчырыя віншаванні з прэм'ерай!
